Σχολικός εκφοβισμός και παράγοντες ψυχικής ανθεκτικότητας

Ο σχολικός εκφοβισμός και η θυματοποίηση από συνομηλίκους αποτελεί ένα πρόβλημα, το οποίο αντιμετωπίζουν παιδιά και έφηβοι εντός, αλλά και εκτός σχολικού πλαισίου σε παγκόσμιο επίπεδο. Ο Olweus (1994) ορίζει την θυματοποίηση ως την επανειλημμένη έκθεση για μεγάλο χρονικό διάστημα σε αρνητικές πράξεις ενός ή περισσότερων μαθητών, όπου αρνητική πράξη θεωρείται η προσπάθεια πρόκλησης ή η πρόκληση τραύματος ή δυσφορίας εκ προθέσεως σε κάποιον άλλον.

Η θυματοποίηση από συνομηλίκους, η οποία μπορεί να πραγματοποιηθεί με σωματική μορφή (π.χ. ξύλο), με λεκτική μορφή (π.χ. προσβολές), με έμμεση μορφή (π.χ. κοινωνικός αποκλεισμός, διάδοση φημών), κατά πρόσωπο ή/ και διαδικτυακά, έχει συνδυαστεί με μια πληθώρα ψυχολογικών και κοινωνικών προβλημάτων, τα οποία μπορεί να συνοδεύουν το θύμα έως και την ενήλικη ζωή του. Τα συνηθέστερα προβλήματα σε παιδιά και εφήβους, που έχουν συσχετιστεί με τον σχολικό εκφοβισμό και την θυματοποίηση είναι η κατάθλιψη και οι αγχώδεις διαταραχές, αλλά και συμπεριφορές αυτοτραυματισμού, αυτοκτονικότητα, χρήση ουσιών, χαμηλές σχολικές επιδόσεις, σχολική άρνηση, χαμηλή αυτοεκτίμηση και διαταραχές εξωτερίκευσης, όπως επιθετικότητα, παραβατικότητα και προβλήματα προσοχής.

Ωστόσο, δεν αναπτύσσουν όλα τα θύματα εκφοβισμού προβλήματα ψυχικής υγείας. Για την ακρίβεια, έχει αποδειχθεί ότι πολλά άτομα που έχουν υποστεί θυματοποίηση από συνομηλίκους τους κατά την παιδική και εφηβική τους ηλικία, έχουν ανταπεξέλθει με θετικό τρόπο στις στρεσογόνες αυτές εμπειρίες, επιδεικνύοντας υψηλά επίπεδα ψυχικής ανθεκτικότητας. Η ανθεκτικότητα αντανακλά πόρους και διαδικασίες που μπορούν να εφαρμοστούν για την αποκατάσταση της ισορροπίας, την αντιμετώπιση των προκλήσεων ή τον μετασχηματισμό του οργανισμού. Ο τρόπος με τον οποίο συνήθως διερευνάται η ανθεκτικότητα είναι μέσω της μελέτης των προστατευτικών παραγόντων, οι οποίοι επηρεάζουν θετικά τις αντιδράσεις στις αντιξοότητες.

Η ενεργητική αντιμετώπιση και η χρήση του χιούμορ, όπως και η θετική αντίληψη της γενικής σχολικής ικανότητας, αποτελούν ατομικούς παράγοντες που φαίνεται να σχετίζονται με τα αυξημένα επίπεδα ανθεκτικότητας απέναντι στη θυματοποίηση, ενώ στο οικογενειακό πλαίσιο η ζεστή και ικανοποιητική σχέση με τη μητέρα αποτελεί έναν ισχυρό προστατευτικό παράγοντα εναντίον στο στρες του συνεχούς εκφοβισμού. H σχέση με τους γονείς αποτελεί  γενικότερα έναν σημαντικό παράγοντα ανάπτυξης της αυτοεκτίμησης, η οποία με τη σειρά της  έχει βρεθεί να συσχετίζεται αρνητικά με την θυματοποίηση και να αποτελεί παράγοντα ενίσχυσης της ψυχικής ανθεκτικότητας.

Έτσι, συμπερασματικά, σε επίπεδο παρέμβασης, είναι σημαντικό να ενισχυθούν οι ατομικοί παράγοντες που προαναφέρθηκαν, καθώς και να αντιμετωπιστούν τα αρνητικά συναισθήματα άγχους, ανικανότητας και αυτό-κατηγορίας που εμφανίζονται συχνά σε παιδιά και εφήβους που βιώνουν θυματοποίηση, όπως και οι επιβλαβείς συμπεριφορές στις οποίες συχνά καταφεύγουν για να αντιμετωπίσουν τον ψυχικό τους πόνο. Ακόμα, σε οικογενειακό επίπεδο, θα ήταν σκόπιμο να πραγματοποιηθούν παρεμβάσεις ακόμα και από την προσχολική ηλικία, καθώς τα παιδιά που μεγαλώνουν σε ένα δυσμενές και βίαιο περιβάλλον, βρίσκονται σε κίνδυνο να γίνουν οι ίδιοι εκφοβιστές ή θύματα.

Βιβλιογραφία

Christina, S., Magson, N. R., Kakar, V., & Rapee, R. M. (2021). The bidirectional relationships between peer victimization and internalizing problems in school-aged children: An updated systematic review and meta-analysis. Clinical psychology review, 85, 101979. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2021.101979

Forbes, M. K., Fitzpatrick, S., Magson, N. R., & Rapee, R. M. (2019). Depression, Anxiety, and Peer Victimization: Bidirectional Relationships and Associated Outcomes Transitioning from Childhood to Adolescence. Journal of youth and adolescence, 48(4), 692–702. https://doi.org/10.1007/s10964-018-0922-6

McDougall, P., & Vaillancourt, T. (2015). Long-term adult outcomes of peer victimization in childhood and adolescence: Pathways to adjustment and maladjustment. The American psychologist, 70(4), 300–310. https://doi.org/10.1037/a0039174

Olweus, D. (1994). Bullying at school: Long-term outcomes for the victims and an effective school-based intervention program. In L. R. Huesmann (Ed.), Aggressive behavior: Current perspectives (pp. 97–130). Plenum Press. https://doi.org/10.1007/978-1-4757-9116-7_5

Stapinski, L. A., Araya, R., Heron, J., Montgomery, A. A., & Stallard, P. (2015). Peer victimization during adolescence: concurrent and prospective impact on symptoms of depression and anxiety. Anxiety, stress, and coping, 28(1), 105–120. https://doi.org/10.1080/10615806.2014.962023

Zych, I., Farrington, D. P., Llorent, V. J., & Ttofi, M. M. (2017). Protecting children against bullying and its consequences. Springer Science + Business Media. https://doi.org/10.1007/978-3-319-53028-4