Διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και/η παρορμητικότητας (ΔΕΠ-Υ) σε παιδιά και ενήλικες

Η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και/ ή υπερκινητικότητας (ΔΕΠ/Υ) είναι μια νευροαναπτυξιακή διαταραχή που ξεκινά στην παιδική ηλικία και παραμένει στην ενήλικη ζωή του ατόμου. Λόγω της συμπτωματολογίας της μπορεί να επηρεάζει σημαντικά την ακαδημαϊκή πορεία, την ευημερία και τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις του ατόμου

Συγκεκριμένα, τα πυρηνικά συμπτώματα της ΔΕΠ/Υ  αποτελούνται από δυσκολία στην εστίαση της προσοχής, στον έλεγχο των παρορμήσεων και υπερκινητικότητα και γίνονται ιδιαίτερα αισθητά κατά την είσοδο στο Δημοτικό σχολείο, όπου οι απαιτήσεις για συγκέντρωση και αυτοέλεγχο αυξάνονται και οι δυσκολίες των παιδιών να ανταπεξέλθουν σε αυτές, τους δημιουργεί έντονα συναισθήματα απογοήτευσης, δυσκολίες στις διαπροσωπικές τους σχέσεις και κατά συνέπεια την δημιουργία μιας αρνητικής αυτοεικόνας.

Σύμφωνα με τον Barkley (1998) τα τρία κύρια συμπτώματα του συνδυασμένου τύπου της ΔΕΠ/Υ, δηλαδή η απροσεξία, η παρορμητικότητα κα η υπερκινητικότητα μπορούν να ερμηνευθούν μέσω ενός βασικού συμπτώματος: αδυναμία στην ικανότητα αναστολής απόκρισης σε ένα γεγονός. Τα άτομα με ΔΕΠ/Υ δεν μπορούν να ελέγξουν τις αποκρίσεις τους στο περιβάλλον και αυτή η έλλειψη ελέγχου τα καθιστά υπερκινητικά, απρόσεκτα και παρορμητικά.

Αναφορικά με τα αίτια της ΔΕΠ/Υ, αν και δεν έχει γίνει γνωστό κάποιο συγκεκριμένο αίτιο, θεωρείται μια διαταραχή με ισχυρό γενετικό υπόβαθρο, αν και στην ανάπτυξή της μπορεί να εμπλέκονται και διατροφικοί, κοινωνικοί, αλλά και περιβαλλοντικοί παράγοντες (Frank- Briggs, 2015).

Διαγνωστικά κριτήρια

Σύμφωνα με το DSM-5, η ΔΕΠ-Υ κατατάσσεται στις νευροαναπτυξιακές διαταραχές και αποτελεί ξεχωριστή κατηγορία, η οποία χαρακτηρίζεται από (DSM-5, 2013):

Α. Επαναλαμβανόμενη διαταραχή της προσοχής ή/ και υπερκινητικότητα- παρορμητικότητα όπως περιγράφεται στο 1 ή/ και στο 2.

1. Απροσεξία: Έξι ή παραπάνω από τα ακόλουθα συμπτώματα απροσεξίας υπάρχουν για 6 μήνες τουλάχιστον, σε βαθμό ασυνεπή και δυσπροσαρμοστικό ως προς το αναπτυξιακό επίπεδο και προκαλούν δυσλειτουργία στις κοινωνικές ή/ και στις επαγγελματικές ή ακαδημαϊκές δραστηριότητες (για εφήβους και ενήλικες άνω των 17 ετών απαιτούνται τουλάχιστον πέντε συμπτώματα):

α. Αποτυχία επικέντρωσης της προσοχής σε λεπτομέρειες ή λάθη απροσεξίας στις σχολικές και μη εργασίες όπως και σε άλλες δραστηριότητες.

β. Συχνή δυσκολία διατήρησης της προσοχής στις δραστηριότητες παιχνιδιού ή δουλειές.

γ. Συχνά δίνει την αίσθηση ότι δεν ακούει όταν του απευθύνεται ο λόγος.

δ. Δυσκολία να ακολουθήσει τις οδηγίες μέχρι το τέλος και αποτυχία ολοκλήρωσης των σχολικών εργασιών ή άλλων καθηκόντων και εργασιών που του ανατίθενται.

ε. Δυσκολία στην οργάνωση των δραστηριοτήτων και των εργασιών του.

στ. Απροθυμία, αποστροφή ή αποφυγή συμμετοχής σε έργα που προϋποθέτουν διαρκή και σταθερή  πνευματική προσπάθεια.

ζ. Συχνή απώλεια αντικειμένων σημαντικών για τη διεκπεραίωση των εργασιών του.

η. Εύκολη διάσπαση προσοχής λόγω εξωτερικών ερεθισμάτων ( στους έφηβους και στους ενήλικες τα ερεθίσματα μπορεί να περιλαμβάνουν άσχετες σκέψεις).

θ. Συχνά ξεχνά καθημερινές δραστηριότητες.

2. Υπερκινητικότητα και παρορμητικότητα: Έξι ή παραπάνω των ακόλουθων

συμπτωμάτων υπερκινητικότητας- παρορμητικότητας επιμένουν για τουλάχιστον 6

μήνες, σε βαθμό ασυνεπή και δυσπροσαρμοστικό όσον αφορά το αναπτυξιακό

επίπεδο και προκαλούν  δυσλειτουργία στις κοινωνικές ή/ και στις επαγγελματικές ή ακαδημαϊκές δραστηριότητες (για εφήβους και ενήλικες άνω των 17 ετών απαιτούνται τουλάχιστον πέντε συμπτώματα):

α. Συχνή νευρική κίνηση των άνω και κάτω άκρων ή και περιστροφή στη θέση.

β. Συχνά αφήνει τη θέση του στη τάξη ή σε διάφορες καταστάσεις, ενώ αναμένεται ότι θα παραμείνει καθισμένος.

γ. Συχνά  τρέχει ή να σκαρφαλώνει σε καταστάσεις που δεν είναι κατάλληλες. (Στους έφηβους και στους ενήλικες αυτό περιορίζεται σε υποκειμενικά αισθήματα ανησυχίας).

δ. Συχνά αντιμετωπίζει δυσκολία στο να συμμετέχει με ησυχία σε διάφορες

δραστηριότητες στον ελεύθερο του χρόνο ήρεμα.

ε. Συχνά φαίνεται να είναι σε μια διαρκή κίνηση και ενεργεί σαν να «κινείται με μηχανή».

στ. Συχνή αδιάκοπη ομιλία.

ζ. Συχνά απαντάει απερίσκεπτα, χωρίς να προλάβει να σκεφτεί.

η. Συχνά δυσκολεύεται να περιμένει τη σειρά του.

θ. Συχνά διακόπτει ή ενοχλεί τους άλλους με την παρουσία του

Β. Κάποια συμπτώματα υπερκινητικότητας-παρορμητικότητας ή απροσεξίας ήταν παρόντα πριν την ηλικία των 12 ετών.

Γ. Η έκπτωση εξαιτίας των συμπτωμάτων είναι παρούσα σε δύο ή περισσότερα πλαίσια, για

παράδειγμα στο σχολείο ή στη δουλειά και στο σπίτι ή στις κοινωνικές συναναστροφές.

Δ. Υπάρχει σαφής απόδειξη της κλινικής σημαντικής έκπτωσης στη σχολική, επαγγελματική  ή και την κοινωνική λειτουργικότητα.

Τα πιο σημαντικά κλινικά συμπτώματα στην ενήλικη ζωή είναι οι δυσκολίες στον προγραμματισμό/οργάνωση των καθημερινών δραστηριοτήτων, μια ακραία ανησυχία και επιζήμια παρορμητικότητα, τα οποία συμβάλλουν στην δυσκολία της διατήρησης σταθερής εργασίας και σχέσεων. Επιπλέον, οι ενήλικες με ΔΕΠΥ συχνά παρουσιάζουν ταυτόχρονες ψυχιατρικές διαταραχές, σε βαθμό που έως και τα δύο τρίτα των ενηλίκων με ΔΕΠ-Υ εμφανίζουν τουλάχιστον μία συννοσηρή ψυχιατρική πάθηση. Ομοίως, η ΔΕΠΥ ανευρίσκεται σε περίπου 15% των ενηλίκων με άλλες ψυχιατρικές διαταραχές. Οι συννοσηρές διαταραχές συχνά συγκαλύπτουν τα βασικά συμπτώματα της ΔΕΠΥ, με αποτέλεσμα μόνο μια μειοψηφία από αυτούς τους ασθενείς να διαγιγνώσκονται σωστά και να λαμβάνουν την κατάλληλη θεραπεία.

 

Βιβλιογραφία

American Psychiatric Association. (2022). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed., text rev.). https://doi.org/10.1176/appi.books.9780890425787

Barkley, R. A. (1998). Attention-Deficit Hyperactivity Disorder. Scientific American, 279(3), 66–71. http://www.jstor.org/stable/26057943

Salvi, V., Migliarese, G., Venturi, V., Rossi, F., Torriero, S., Viganò, V., Cerveri, G., & Mencacci, C. (2019). ADHD in adults: clinical subtypes and associated characteristics. Rivista di psichiatria, 54(2), 84–89. https://doi.org/10.1708/3142.31249

Wolraich, M. L., Hagan, J. F., Jr, Allan, C., Chan, E., Davison, D., Earls, M., Evans, S. W., Flinn, S. K., Froehlich, T., Frost, J., Holbrook, J. R., Lehmann, C. U., Lessin, H. R., Okechukwu, K., Pierce, K. L., Winner, J. D., Zurhellen, W., & SUBCOMMITTEE ON CHILDREN AND ADOLESCENTS WITH ATTENTION-DEFICIT/HYPERACTIVE DISORDER (2019). Clinical Practice Guideline for the Diagnosis, Evaluation, and Treatment of Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder in Children and Adolescents. Pediatrics, 144(4), e20192528. https://doi.org/10.1542/peds.2019-2528