Παραληρητική διαταραχή και παραληρηματικές ιδέες

Η παραληρητική διαταραχή (ή αλλιώς παράνοια), είναι μια διαταραχή της οποίας μοναδική και προεξάρχουσα εκδήλωση είναι μια αλλόκοτη παραληρητική ιδέα, η οποία είναι σταθερή και αμετακίνητη (Kaplan & Sadock’s, 2004). Οι παραληρηματικές ιδέες είναι ένα από τα βασικά συμπτώματα μίας έντονης ψυχωσικής κατάστασης.

Η διαταραχή αυτή, είναι κυρίως ψυχοκοινωνικής προέλευσης και συνήθως περιλαμβάνονται ιστορικό συναισθηματικής ή σωματικής κακοποίησης, μια υπερβολικά απαιτητική ή τελειοθηρική ανατροφή και δεν αναπτύσσεται η βασική εμπιστοσύνη, οπότε το άτομο πιστεύει ότι το περιβάλλον είναι συνεχώς εχθρικό και δυνητικά επικίνδυνο.

Οι παραληρηματικές ιδέες εμφανίζουν μεγάλη ποικιλία περιεχομένου, όπως αναφοράς, καταδίωξης, μεγαλομανίας, θρησκευτικές, υποχονδριακές, ερωτομανιακές, ζηλοτυπικές κ.α.

Σύμφωνα με το DSM –IV τα διαγνωστικά κριτήρια της παραληρητικής διαταραχής είναι:

Α. Μη αλλόκοτες παραληρητικές ιδέες (δηλ. καταστάσεις που συμβαίνουν στην πραγματική ζωή, όπως ότι το άτομο νιώθει ότι το παρακολουθούν, το δηλητηριάζουν, το μολύνουν, το αγαπούν από απόσταση ή ότι απατάται από τον σύντροφο του), και διαρκούν τουλάχιστον ενα μήνα.

Β. Πέρα από τον αντίκτυπο των παραληρητικών ιδεών ή τις συνέπειες τους, στη λειτουργικότητας του ατόμου δεν υπάρχει αξιοσημείωτη έκπτωση και η συμπεριφορά του δεν είναι εμφανώς παράξενη ή αλλόκοτη.

Γ. Εάν εμφανίζονται ταυτόχρονα με τις παραληρητικές ιδέες και επεισόδια διαταραχής της διάθεσης, και η συνολική τους διάρκεια είναι βραχεία σε σχέση με την διάρκεια των παραληρητικών περιόδων.

Δ. Η διαταραχή δεν οφείλεται στα άμεσα φυσιολογικά αποτελέσματα της δράσης μίας ουσίας (π.χ. κατάχρησης φαρμάκου, ψυχοτρόπων ουσιών) ή μίας γενικής ιατρικής κατάστασης, ή σε σωματική νόσο.

Στις παραληρητικές ιδέες παρουσιάζονται οι παρακάτω μορφές/τύποι, οι οποίοι προσδιορίζονται ανάλογα με το θέμα του παραληρήματος:

•   Ερωτομανής τύπος: παραληρητικές ιδέες ότι κάποιο άλλο άτομο, συνήθως ανώτερης κοινωνικοοικονομικής τάξης, είναι ερωτευμένο μαζί του.

•   Τύπος μεγαλείου / Μεγαλειώδης τύπος: παραληρητικές ιδέες υπερτίμησης της προσωπικής αξίας, δύναμης, γνώσης, ταυτότητας ή ειδικής σχέσης με μια θεότητα ή ένα διάσημο πρόσωπο.

•   Ζηλοτυπικός τύπος: παραληρητικές ιδέες ότι ο σεξουαλικός σύντροφος του ατόμου το απατά.

•   Διωκτικός τύπος: παραληρητικές ιδέες ότι το άτομο (ή κάποιος κοντινός του άνθρωπος) αποτελεί στόχο κακόβουλων συμπεριφορών.

•   Σωματικός τύπος: παραληρητικές ιδέες ότι το άτομο έχει κάποιο σωματικό ελάττωμα ή κάποια γενική σωματική ή ιατρική κατάσταση.

•   Μεικτός τύπος: παραληρητικές ιδέες χαρακτηριστικές περισσότερων του ενός από τους παραπάνω τύπους, χωρίς να κυριαρχεί κάποιος συγκεριμένος.

•   Απροσδιόριστος τύπος (Kaplan & Sadock’s, 2004).

Στη θεραπεία χρησιμοποιείται συνδυασμός ψυχοθεραπείας και αντιψυχωσικής αγωγής. Σε περιπτώσεις που το άτομο κινδυνεύει να γίνει βίαιο μπορεί και να νοσηλευθεί.