Αντιμετωπίζοντας την ιδεο- ψυχαναγκαστική διαταραχή

Άτομα που πάσχουν από Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή υποφέρουν από αιφνίδιες και βασανιστικές ιδεοληψίες και στην προσπάθειά τους να τις εξουδετερώσουν καταφεύγουν στην επανάληψη νοητών και μη συμπεριφορών (καταναγκασμοί).

Όλοι μας είναι πιθανό να έχουμε ιδεοληψίες. Η επέλευση αυτών των σκέψεων είναι φυσιολογική και σταδιακά μαθαίνουμε να τις αγνοούμε. Τα άτομα με Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, ωστόσο, τείνουν να αποδίδουν στις σκέψεις αυτές περισσότερη σημασία από αυτή που πρέπει και να διαστρεβλώνουν το νόημά τους. Σύμφωνα με το γνωστικό μοντέλο, τα άτομα με Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή εμπλέκονται σε έναν φαύλο κύκλο όπου οι «φυσιολογικές ιδεοληψίες» παρερμηνεύονται μέσω αυτομάτων σκέψεων, προκαλώντας ανεπιθύμητες συναισθηματικές αντιδράσεις (πχ. άγχος, θλίψη), που με τη σειρά τους οδηγούν το άτομο σε συμπεριφορές αποφυγής και εξουδετέρωσης των ιδεοληψιών (ψυχαναγκασμοί).

Παρακάτω, παραθέτουμε κάποια τυπικά παραδείγματα σκέψεων, συναισθημάτων και συμπεριφορών που βιώνουν οι ιδεοψυχαναγκαστικοί ασθενείς:

Αυτόματες σκέψεις: 

Σχηματικά, συχνές είναι οι στρεβλώσεις τύπου: σκέψη = πράξη / αποτυχία πρόληψης = ευθύνη.

• Οι σκέψεις που κάνω (δηλ. οι ιδεοληψίες), είναι εντελώς απαράδεκτες και ανεπίτρεπτες.
• Γιατί τις κάνω; Μήπως κατά βάθος τις επιθυμώ; Κι αν χάσω τον έλεγχο;
• Κάτι πρέπει να κάνω αλλιώς είμαι υπεύθυνος για ό, τι συμβεί.
• Αν δεν κάνω κάτι για να το αποτρέψω είναι εξίσου κακό με το να το προκαλέσω επίτηδες

Συναισθήματα:

• Άγχος (φοβάμαι μήπως χάσω τον έλεγχο, φοβάμαι μη βγει η σκέψη μου αληθινή)
• Ντροπή (οι σκέψεις είναι ανεπίτρεπτες, δεν θα μπορούσα να τις μοιραστώ με κανέναν)
• Θλίψη (κάτι δεν πάει καλά με εμένα, είμαι ανήθικος/η, άχρηστος/η)

Συμπεριφορές:

• Αποφυγή (πχ. αποφυγή μαχαιριών σε ιδεοληπτική φοβία ότι θα βλάψει κάποιον)
• Αποτροπή προσοχής (πχ. ενασχόληση με μη προγραμματισμένες δραστηριότητες για να αποσπάσει το μυαλό του)
• Διαβεβαίωση (διαρκής αναζήτηση καθησυχασμού, πχ. ιατρικές εξετάσεις σε φόβους αρρώστιας)
• Ψυχαναγκασμοί (εσκεμμένες νοητικές ή συμπεριφορικές στρατηγικές για τερματισμό των ιδεοληψιών, πχ. στερεοτυπική επανάληψη αριθμών, φράσεων ή κινήσεων)

Βοηθώντας τα άτομα με Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, στοχεύουμε στην κατασκευή και αξιολόγηση ενός νέου λιγότερο απειλητικού μοντέλου βίωσης των ιδεοληψιών. Βασικά σημεία είναι η τροποποίηση των αρνητικών πεποιθήσεων σχετικά με τον βαθμό προσωπικής ευθύνης και η κατάργηση της σχέσης μεταξύ σκέψης και ψυχαναγκαστικής συμπεριφοράς. Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι σκέψεις όπως «για να το σκέπτομαι, σημαίνει ότι το επιθυμώ» είναι λανθασμένες, ενώ η προσπάθεια να αποβάλουμε αυτές τις σκέψεις μπορεί μόνο να αυξήσει την συχνότητά τους.

Τι μπορείτε να κάνετε προκειμένου να ελέγξετε τις ιδεοληψίες σας;

► Σκεφτείτε τι σημαίνουν οι ιδεοληψίες αυτές για εσάς. Εντοπίστε τις αυτόματες σκέψεις σας και προσπαθήστε να αξιολογήσετε εαν είναι πραγματικές ή όχι.

► Στη συνέχεια, προτείνετε εναλλακτικές σχετικά με τη σημασία των ιδεοληψιών. Η υιοθέτηση μιας λιγότερο απειλητικής πεποίθησης βοηθά στην εξοικείωση σας με τις ιδεοληψίες και την ”φυσιολογικοποίησή” τους.

► Μην πασχίζετε να καταπιέσετε τις σκέψεις σας! Όταν προσπαθούμε να μην σκεφτούμε κάτι, καταλήγουμε να το σκεφτόμαστε περισσότερο, απ’ ότι αν δεν είχαμε δώσει τέτοια εντολή στον εαυτό μας. Θα το διαπιστώσετε αν κάνετε πειραματικά ένα ημερολόγιο καταγραφής των ιδεοληψιών και της συχνότητάς τους. Χωρίστε την εβδομάδα σε συγκεκριμένες μέρες έτσι ώστε κάποιες μέρες θα προσπαθείτε να καταπιέσετε τις ιδεοληψίες σας (πχ. Δευτέρα, Τετάρτη, Παρασκευή και Κυριακή), ενώ τις υπόλοιπες απλά θα καταγράφετε τη συχνότητά τους. Η άσκηση αυτή βοηθά στο να καταλάβουμε ότι πολλοί μηχανισμοί που χρησιμοποιούν τα άτομα προκειμένου να εξουδετερώσουν τις ιδεοληψίες τους, τελικά δεν είναι τόσο αποτελεσματικοί.

► Συχνά, άτομα που πάσχουν από Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή καλούνται να καταγράψουν επανειλημμένα σε ένα χαρτί τις ιδεοληψίες τους ή, ακόμα καλύτερα, να τις μαγνητοφωνήσουν και να τις ακούνε συστηματικά, μέχρις ότου η παραγωγή άγχους να μειωθεί σε ανεκτά επίπεδα. Η εγγραφή των ιδεοληψιών πρέπει να γίνεται τόσο σε καταστάσεις ηρεμίας, όσο και υπό συνθήκες στρες, ώστε να μεγιστοποιηθεί η εξοικείωση και η γενίκευση των αποτελεσμάτων.

► Ένα ακόμα προτεινόμενο πείραμα είναι απλά να αντισταθείτε στην επιθυμία εκτέλεσης μιας ψυχαναγκαστικής συμπεριφοράς και να καταγράψετε το βαθμό άγχους και τις αυτόματες σκέψεις σας από λεπτό σε λεπτό (ή κάθε 2 λεπτά, μέχρι 20 λεπτά). Η άσκηση αυτή ενθαρρύνει τον θεραπευόμενο να δει ο ίδιος τα αποτελέσματα του πειραματισμού, δηλαδή ότι το άγχος που βιώνει, όταν δεν εκτελεί τη συμπεριφορά, δεν είναι τόσο καταστροφικό και συνήθως μειώνεται με την πάροδο του χρόνου.

Γενικά οι στρατηγικές έκθεσης στην ιδεοληψία και εμποδισμού της απάντησης βοηθούν τον ασθενή να ανακαλύψει ότι οι συμπεριφορές εξουδετέρωσης συμβάλουν στη διατήρηση των ιδεοληψιών και της συνεπαγόμενης δυσφορίας, ενώ ο τερματισμός των εν λόγω απαντήσεων είναι ευεργετικός. Σύντομα γίνεται αντιληπτό ότι τελικά οι επίφοβες επιπτώσεις δεν εμφανίζονται όταν το άτομο σταματά να εκτελεί τις ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές. Η γνωσιακή θεραπεία έχει αναπτύξει εξειδικευμένα προγράμματα για την αντιμετώπιση των ιδεοληψιών, προκειμένου να μάθει ο ασθενής να αγνοεί ή να εξοικειωθεί με τις σκέψεις του ώστε να μην τις θεωρεί επικίνδυνες. Οι συμπεριφορικές τεχνικές, όπως μερικές από τις παραπάνω, συμβάλουν στην επίτευξη του θεραπευτικού στόχου. Ακόμα, σύμφωνα με έρευνες, οι νευροβιολογικές αλλαγές που συνδέονται με την ύφεση της διαταραχής μετά από φαρμακευτική παρέμβαση, παρατηρούνται εξίσου και με ψυχοθεραπευτικές μέθοδους. Σχετικά με την φαρμακευτική αγωγή, όταν τα συμπτώματα είναι έντονα, συνίσταται η χορήγηση αντικαταθλιπτικών SSRIs, τα οποία είναι σε μεγάλο βαθμό αποτελεσματικά για την ύφεση των συμπτωμάτων.