Εφηβεία και παραβατική συμπεριφορά

Κατά την εφηβεία, συντελούνται αλλαγές που σημαίνουν την μετάβαση από την παιδική ηλικία στην ενήλικη ζωή. Οι αλλαγές αυτές δεν γίνονται εύκολα αποδεκτές από τον έφηβο, ο οποίος δεν είναι έτοιμος να τις ενσωματώσει και να τις ελέγξει. Παράλληλα, καλείται να αποκτήσει δική του ταυτότητα και να διαφοροποιηθεί απο τους γονείς του, προκειμένου να μεταβεί στην ενήλικη ζωή ως ώριμο και υπεύθυνο άτομο. Ψάχνοντας λοιπόν τρόπους να μειώσει το άγχος που του δημιουργούν οι αλλαγές και συγχρόνως να αυτονομηθεί καταφεύγει σε διάφορες συμπεριφορές. Μιλώντας για «κρίση της εφηβείας» αναφερόμαστε σε μια εποχή μεταβατική, που χαρακτηρίζεται τόσο από αστάθεια και παρορμητικότητα, όσο και από δημιουργικότητα, όσον αφορά την προσωπική ταυτότητα. Κατα τη διεργασία αυτή ο έφηβος θα δανειστεί στοιχεία απο την οικογένεια και θα τα προσαρμόσει σε νέα ερεθίσματα της κοινωνίας.

Εφηβεία και παραβατική συμπεριφορά

Συγκρούσεις και έντονα συναισθήματα που ο έφηβος δεν αντέχει να βιώνει ενδοψυχικά, αλλά ούτε μπορεί να μιλήσει για αυτά, ενδέχεται να τα εκφράζει στην πράξη. Οι συμπεριφορές αυτές μπορεί να είναι επιθετικές, απέναντι στον εαυτό του ή τους άλλους. Ένα χτύπημα της πόρτας, ένας έντονος καβγάς, η φυγή από το σπίτι ή και πιο ακραίες παραβατικές συμπεριφορές (κλοπές, χρήση αλκοόλ και ναρκωτικών ουσιών) χρειάζεται να αντιμετωπίζονται καταρχήν με ψυχραιμία. Ο θυμός και το αίσθημα της αδικίας είναι κινητήριες δυνάμεις που ωθούν τους νεαρούς να πάρουν την εξουσία στα χέρια τους και να παραβατίσουν. Στο σημείο αυτό έχει σημασία να κατανοήσουμε τα αίτια και το πλαίσιο των συμπεριφορών. Η φυγή από το σπίτι μπορεί για παράδειγμα να εκφράζει μια βαθύτερη δυσκολία του εφήβου ως προς την ανεξαρτητοποίηση από τους γονείς του. Από την άλλη, λόγω της ανάγκης του εφήβου να αισθανθεί μέλος μιας ομάδας συνομηλίκων, προβαίνει σε παράτολμες πράξεις που ίσως να σχετίζονται με την έννοια της δοκιμασίας. Μια προκλητική ή επικίνδυνη συμπεριφορά συχνά επιβραβεύεται από την παρέα των συνομηλίων. Οι σύγχρονες κοινωνικοπολιτιστικές και οικονομικές αλλαγές φαίνεται πως έχουν συντελέσει στην αύξηση  της εκδήλωσης αυτών των συμπεριφορών. Για τους “παραβατικούς έφηβους”, η οικογένεια και η κοινωνία αποτελούν περιβάλλον ασφυκτικό και απειλητικό από το οποίο προσπαθούν να απεγκλωβιστούν βιώνοντας έτσι μεγαλύτερο άγχος καθώς δεν έχουν ένα ασφαλές καθοδηγητικό πρότυπο.

Ο ρόλος της οικογένειας

Η εφηβεία είναι μία δύσκολη μετάβαση τόσο για τον ίδιο τον έφηβο όσο και για την οικογένειά του. Πολλές φορές είναι δύσκολο για τους γονείς να εμπιστευτούν και να αφήσουν το παιδί τους να διαφοροποιηθεί. Τόσο η αγωνία των γονιών και η αίσθηση απώλειας του ελέγχου, όσο και η ανάγκη του εφήβου να διεκδικήσει οδηγούν σε έντονους καυγάδες που ουσιαστικά διαπραγματεύονται το ίδιο θέμα. Ο έφηβος αμφισβητώντας και απομυθοποιώντας τους γονείς του και ό,τι μέχρι τώρα θεωρούσε δεδομένο, έχει ανάγκη να τον αναγνωρίζουν στα πλαίσια μιας ισότιμης σχέσης. Αυτό θα μπορούσε να επιτευχθεί, λόγου χάρη, με συζητήσεις που εξηγούν τον λόγο μιας απαγόρευσης ή τις ανησυχίες του γονέα. Σκοπός δεν είναι η αποφυγή των συγκρούσεων, αφού αυτές είναι αναπόφευκτες, αλλά η εκτόνωση της έντασης, η αποφυγή παρεξηγήσεων και η ομαλή αποκατάσταση των σχέσεων. Είναι λοιπόν ουσιώδες οι γονείς να προσπαθούν να αναγνωρίσουν τα δικά τους συναισθήματα και τι σημαίνει για τους ίδιους η μετάβαση αυτή. Αργότερα να συζητούν το κάθε θέμα και να φέρονται ευέλικτα, να διαπραγματεύονται δηλαδή την ελευθερία που διεκδικεί ο έφηβος, θέτοντας παράλληλα τα αναγκαία όρια. Σταδιακά, το σύστημα επικοινωνίας μέσα στην οικογένεια, μετατρέπεται σε ένα διαλεκτικό παιχνίδι που να επιτρέπει την ανάδυση ενός «εγώ» μέσα στο «εμείς». Η συζήτηση και η προσπάθεια κατανόησης βοηθούν ώστε να υπάρχει ανεκτικότητα. Έτσι οι γονείς έχουν την ευκαιρία να καθοδηγούν και να στηρίζουν τους εφήβους χωρίς να αισθάνονται οτι απειλούνται.

Σύμφωνα με τον Winnicott, «δεν υπάρχουν “τέλειοι γονείς”, υπάρχουν οι “αρκετά καλοί γονείς”», αυτοί που αφιερώνουν χρόνο στο παιδί τους, που το ακούνε, με την έννοια πως σέβονται τις ανάγκες και τις επιθυμίες τους. Που προβληματίζονται για αυτό που συμβαίνει, μπορούν να αναγνωρίσουν τα λάθη τους και να αναζητήσουν τρόπους επικοινωνίας με τα παιδιά τους. Οι εφηβεία αποτελεί μια δοκιμασία για την οικογένεια με αναπόφευκτους καυγάδες και εντάσεις, αλλά προσφέρει μια ευκαιρία στην οικογένεια να επαναδιαμορφώσει τη σύνδεσή της και να προσφέρει ένα ασφαλές περιβάλλον για την ομαλή εξέλιξη του εφήβου