Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή είναι μία ιδιαίτερη διαταραχή που χαρακτηρίζεται από ιδεοληψίες. Πρόκειται για επίμονες και επαναλαμβανόμενες ιδέες, σκέψεις, εικόνες ή παρορμήσεις που εισβάλλουν αιφνίδια, προκαλούν έντονο άγχος στο άτομο και βιώνονται από αυτό ως παρείσακτες, ανεπιθύμητες, παράλογες ή απαράδεκτες και βασανιστικές. Συνήθως οδηγούν σε ψυχαναγκασμούς, δηλαδή επαναλαμβανόμενες σκόπιμες συμπεριφορές ή νοητές διεργασίες τελετουργικού τύπου που αποσκοπούν στην ακύρωση των ιδεοληψιών και στην πρόσκαιρη μόνο ανακούφιση από το άγχος που προκαλούν οι τελευταίες.

Για παράδειγμα, ο ασθενής μπορεί να αναρωτιέται αν έσβησε το μάτι της κουζίνας, το φως ή το θερμοσίφωνο (ιδεοληψία) και να ελέγχει πολλές φορές το διακόπτη (ψυχαναγκασμός). Ή μπορεί να φοβάται ότι η θέα ενός μαχαιριού μπορεί να τον οδηγήσει να κάνει κακό σε κάποιον οικείο (ιδεοληψία) και να κρύβει τα μαχαίρια, προκειμένου να αποφύγει το κακό (ψυχαναγκασμός).

Αναγνωρίζοντας ότι η συμπεριφορά του είναι παράλογη, το άτομο προσπαθεί να αντισταθεί στις ιδεοληψίες του αλλά σταδιακά υποχωρεί και υιοθετεί ολοκληρωτικά τις καταναγκαστικές συμπεριφορές. Αξίζει να σημειωθεί σε αυτό το σημείο ότι οι ιδεοληψίες ή οι ψυχαναγκασμοί προκαλούν έντονη ενόχληση στο άτομο, είναι ιδιαίτερα χρονοβόροι και παρεμποδίζουν σημαντικά τις δραστηριότητές του (εργασία, διαπροσωπικές σχέσεις, επαγγελματική ζωή).

Τα συχνότερα θέματα ιδεοληψιών είναι αυτά της μόλυνσης, του ελέγχου, της τάξης κ.α.

Θεραπεία

Η φαρμακευτική θεραπεία πρώτης επιλογής είναι τα αντικαταθλιπτικά SSRIs, τα οποία είναι σε μεγάλο βαθμό αποτελεσματικά για την ύφεση των συμπτωμάτων.

Η γνωσιακή – συμπεριφοριστική θεραπεία έχει αναπτύξει ειδικά προγράμματα ψυχοθεραπείας για την αντιμετώπιση της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής και οι έρευνες καταδεικνύουν καλή αποτελεσματικότητα. Οι βασικές τεχνικές εστιάζουν στην  έκθεση του ασθενούς στις ιδεοληψίες του μέσα στο γραφείο του θεραπευτή προκειμένου να παρεμποδιστεί η απάντηση του ατόμου με καταναγκασμούς. Σταδιακά ο ασθενής μαθαίνει να αγνοεί ή να εξοικειώνεται με τις ιδεοληψίες ώστε να μην τις θεωρεί επικίνδυνες. Η ψυχοθεραπεία συχνά συνδυάζεται με την φαρμακευτική θεραπεία για καλύτερα αποτελέσματα.