Σχεδόν 1/3 του πληθυσμού εμφανίζουν προβλήματα με τον ύπνο, ενώ λιγότεροι από τους μισούς θα αναζητήσουν βοήθεια. Οι δυσυπνίες αναφέρονται σε διαταραχές της ποιότητας, της ποσότητας και της χρονική κατανομής του ύπνου. Συχνότερες διαταραχές ύπνου είναι οι αϋπνία και η υπερυπνία.

Η αϋπνία είναι η μη ικανοποιητική ποσότητα και ποιότητα ύπνου. Το άτομο δυσκολεύεται να κοιμηθεί ή να διατηρήσει τον ύπνο του, ξυπνώντας μες στη νύχτα ή πολύ νωρίς το πρωί. Έτσι, ασχολείται πολύ με το πρόβλημά του και εκφράζει υπερβολικές ανησυχίες σχετικά με την αϋπνία και τις ενδεχόμενες συνέπειες στη λειτουργικότητα, τη συμπεριφορά και την υγεία του. Έχει διαπιστωθεί, εξάλλου, ότι ο κίνδυνος εμφάνισης κατάθλιψης είναι 4 φορές μεγαλύτερος στους πάσχοντες από αϋπνία, συγκριτικά με τους μη πάσχοντες. Η κλινική εικόνα κατά την κατάκλιση περιέχει άγχος, σωρεία σκέψεων, φόβο αποτυχίας επέλευσης ύπνου, αύξηση θερμοκρασίας και αύξηση καρδιακών παλμών. Στην υπερυπνία, αντίθετα, υπάρχει παρατεταμένος ύπνος, υπέρμετρη υπνηλία και υπερβολικά βαθύς ύπνος. Αυτό δε σημαίνει απαραίτητα ότι η ποιότητα του ύπνου είναι καλή, αφού το άτομο μπορεί να νιώθει κουρασμένο και να νυστάζει παρά τις πολλές ώρες που έχει κοιμηθεί.

Οι διαταραχές ύπνου –και συχνότερα η αϋπνία- μπορεί να προέλθουν από:

• Ψυχοπιεστικά γεγονότα: συμβάντα και καταστάσεις της καθημερινής ζωής που απασχολούν έντονα και πιέζουν το άτομο. Έτσι, τα σκέφτεται συνεχώς, ιδιαίτερα όταν πέφτει για ύπνο, με αποτέλεσμα να μην καταφέρει να κοιμηθεί.
• Κατάθλιψη: πολλοί καταθλιπτικοί ασθενείς αναφέρουν προβλήματα επέλευσης και διατήρησης ύπνου, ενώ συχνά είναι τα επεισόδια πρώιμης αφύπνισης αλλά και υπερυπνίας.
• Μανία: κατά τη διάρκεια ενός μανιακού επεισοδίου, το άτομο μπορεί να μην κοιμάται για μέρες και, ωστόσο, να μην βιώνει την φυσιολογικά αναμενόμενη κόπωση.
• Αγχώδεις και φοβικές διαταραχές: πολλοί αγχώδεις ασθενείς παρουσιάζουν αϋπνία και αγχώδεις αφυπνίσεις.
• Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή: η αϋπνία των ασθενών μπορεί να προκύπτει είτε λόγω ιδεοληψιών, είτε λόγω του υπερβολικού άγχους που προκαλούν.
• Κρίσεις πανικού: σχεδόν το 1/3 ασθενών με διαταραχή πανικού υποφέρουν από νυχτερινές προσβολές πανικού.
• Σχιζοφρένεια: η αϋπνία εμφανίζεται σε πολλούς ασθενείς και συχνά αποτελεί πρόδρομο σύμπτωμα επερχόμενου ψυχωσικού επεισοδίου.
• Χρήση ψυχοδραστικών ουσιών
• Οργανικό ψυχοσύνδρομο
• Διαταραχές σωματοποίησης
• Διαταραχές προσαρμογής

Θεραπεία

Στη θεραπεία γίνεται συνδυασμός φαρμακευτικής και ψυχοθεραπευτικής παρέμβασης. Η φαρμακοθεραπεία μπορεί να περιλαμβάνει κατασταλτικά-υπναγωγά ή ψυχοδιεγερτικά φάρμακα (σε περιπτώσεις αϋπνίας και υπερυπνίας αντίστοιχα). Το άτομο ενθαρρύνεται να ακολουθήσει κάποια μέτρα για ευόδωση του ύπνου (σταθερή ώρα έγερσης και κατάκλισης, σωματική άσκηση, προγραμματισμένα γεύματα, κλπ.) ενώ χρήσιμες είναι συμπεριφοριστικές τεχνικές όπως οι τεχνικές χαλάρωσης. Με την ψυχοθεραπεία, το άτομο μαθαίνει να διαχειρίζεται τις ενοχλητικές σκέψεις που παρεμποδίζουν τον ύπνο, καθώς και πιθανές συναισθηματικές διαταραχές (άγχος, κατάθλιψη) που ευθύνονται για αυτό.